Recensie “Thank you for your service” van David Finkel

David Finkel – “Thank you for your service”

Pulitzerprijs-winnaar David Finkel beschrijft in “Thank you for your service” op aangrijpende wijze de hoge tol die oorlogsvoering van veteranen eist.

Niemand heeft zo gedetailleerd en met zo veel mededogen de psychologische gevolgen van oorlog voor de soldaten beschreven als David Finkel. In “Thank you for your service” zocht Finkel de mannen en vrouwen op die het strijdtoneel hadden verlaten, maar de oorlog nog elke dag met zich meedragen en opnieuw beleven. Net als 200.000 andere veteranen kampen zij met de gevolgen van PTSS – Post Traumatisch Stress Syndroom. Ook in Nederland lijdt naar schatting 20 procent van de veteranen aan PTSS. Finkel beschrijft op intieme wijze afwisselend de pijnlijke en de hoopvolle momenten die de soldaten doormaken op hun weg naar genezing, en schetst een ontroerend beeld van hoe het is om de oorlog niet los te kunnen laten. Niet alleen voor de soldaten maar ook voor hun partners, kinderen, vrienden en de psychologen die hun uiterste best doen om de schade te helpen herstellen maar daar helaas vaak niet in slagen.

Hoewel de titel doet vermoeden dat het om een Engelstalig boek gaat, is het wel degelijk de Nederlandse vertaling van het boek van David Finkel. In dit boek beschrijft hij op schrijnende en pijnlijk gedetailleerde wijze wat (Amerikaanse) soldaten hebben meegemaakt in de zinloze oorlogen in Irak en Afghanistan en wat er met ze gebeurt bij thuiskomst. Hoe de omgeving op hen reageert, wat er in hun omgaat, waar ze niet over kunnen praten, wat hun achtervolgt in hun flashbacks en nachtmerries en hoe ze hun heil zoeken in alcohol en drugs. Degenen die geluk hebben komen terecht in het Warrior Transition Batallion, waar ze zorg ontvangen van specialisten en leren omgaan met de trauma’s die ze hebben opgelopen. Alleen al in Amerika zijn er enkele honderdduizenden veteranen van de oorlogen in Irak en Afghanistan die kampen met Post-Traumatische Stress Stoornis (PTSS). In dit boek volgt Finkel een aantal van hen. Dat levert een schokkend en ontluisterend beeld op. Finkel weet in de hoofden van de veteranen te klimmen en vertelt het alsof hij er zelf bij geweest is. Een indrukwekkende prestatie en dit boek is een daardoor belangrijk tijdsdocument geworden. Opdat we niet mogen vergeten hoe groot de schade is die oorlog aanricht. Niet alleen bij de doden, maar ook bij de overlevenden en hun families.

Jason Hall – bekend van American Sniper – is de regisseur van de verfilming van dit boek dat in de loop van 2017 in de bioscopen te zien zal zijn met onder andere Amy Schumer in de hoofdrol. Hieronder de trailer van de verfilming.

Uitgeverij Karakter, juni 2017. 288 pag.

Recensie: Huso Akkerman

Advertentie

Recensie “Het tumult van de tijd” van Julian Barnes

Julian Barnes – “Het tumult van de tijd”

Eind jaren dertig staat een jonge man – de aanstormende componist, toegewijde huisvader Sjostakovitsj – met een ingepakt koffertje bij de lift van een flatgebouw in Leningrad. Hij wacht er de hele nacht, nachtenlang, in de overtuiging dat hij opgepakt zal worden en afgevoerd naar het Grote Huis. Geen enkele beroemdheid die hij in de afgelopen tien jaar heeft ontmoet, kan hem nu helpen. En weinig mensen die naar het Grote Huis worden afgevoerd, komen ooit terug.

“Het tumult van de tijd” is de eerste roman van Julian Barnes sinds “Alsof het voorbij is” uit 2011. Dat was een magistrale roman, en de vraag was dan ook of Barnes zichzelf kon overtreffen. Het antwoord is een volmondig “JA”. “Het tumult van de tijd” is geschreven in de herkenbare stijl van Barnes, waarin ieder woord met zorg is gekozen. Het lijkt alsof hij schrijft als een dichter, of misschien als een componist. En dan kom je automatisch uit bij het onderwerp van “Het tumult van de tijd“, waarin een componist de hoofdrol speelt. Het speelt zich af in de Sovjet-Unie van Stalin in 1936 en is een boek over Kunst tegen Macht. De hoofdpersoon staat iedere nacht met een koffertje bij zijn voeten te wachten tot iemand van “Het Grote Huis” hem komt halen, omdat hij via via betrokken zou zijn bij een poging tot een aanslag op Stalin.
Zowel de schrijfstijl van Barnes als de keuze van zijn onderwerpen zijn onovertroffen. “Het tumult van de tijd” is een boek met meerdere lagen. Na de laatste bladzijde blijf je achter met een gevoel getuige te zijn geweest van een schitterende roman zoals ze nog maar zelden geschreven worden. Er valt niets op aan te merken. De vijf sterren verdient hij ruimschoots. De enige vraag die overblijft is “Hoe kan hij dit boek nog overtreffen?” Hopelijk zullen we het gauw weten. Tot die tijd kunnen we “Het tumult van de tijd” blijven herlezen. Je zult er steeds iets nieuws in ontdekken.

Uitgeverij Atlas Contact, 2016. 220 pag.

Recensie “Vaderskind” van Ad Fransen

Ad Fransen – “Vaderskind”

Een kind dat op de verjaardag van Hitler wordt geboren en ook nog eens Adolf wordt genoemd, is haast gedwongen te speuren naar het oorlogsverleden van zijn vader.

Ad Fransen weigert al heel jong de verhalen te geloven die de ronde doen over zijn vader, die SS’er was. Pas nu zijn vader er niet meer is, licht hij stukje bij beetje het doopceel van zijn familie. Hij schetst een nerveus huishouden dat wordt geplaagd door de naweeën van de Tweede Wereldoorlog.

Telkens als de zoon dichter bij de waarheid komt, knaagt het dilemma of hij zelf geen verraad pleegt, of hij het oorlogsverleden van zijn vader wel moet onthullen.

In “Vaderskind” geeft Ad Fransen met eerlijk en nietsontziend proza deze vader een stem en verlost hij zichzelf van een geheim.

“Vaderskind” is eigenlijk geen roman, maar een verzameling anekdotes van Ad Fransen zelf, over zijn vader (die ook Adolf heette), en over zijn grootvader die hij constant “De Kippenneuker” blijft noemen. Stukje bij beetje ontrafelt Fransen het verhaal van zijn vader, en ook van zijn grootouders, die devote Hilter-adepten waren. Het is erg mooi om te zien hoe Fransen worstelt met het feit dat zijn vader fout is geweest in de oorlog (veel fouter dan SS-er kon je niet zijn), en tegelijk zijn liefde voor en zelfs medelijden met zijn vader, die eigenlijk maar een triest figuur werd, en een compleet ander persoon werd toen hij eenmaal na de oorlog door een generaal pardon van koningin Juliana werd vrijgelaten. Hij moest niets meer weten van ideologieën. Op ontroerende wijze beschrijft Fransen deze haat/liefde-verhouding met zijn vader. Prachtig.

Uitgeverij De Bezige Bij, 2015. 224 pag.

Recensie “Als je het licht niet kunt zien” van Anthony Doerr

Anthony Doerr – “Als je het licht niet kunt zien”

Het verhaal van Marie-Laure LeBlanc begint in 1934. Marie-Laure is zes jaar en woont samen met haar vader in Parijs. Vader werkt in het Muséum National d’Histoire Naturelle en de kleine Marie-Laure mag  daar een speciale kinderrondleiding bijwonen. Nooit zal Marie-Laure het verhaal over een diamant met de naam Zee der Vlammen vergeten. Volgens de overlevering verschaft de diamant onsterfelijkheid aan zijn bezitter maar valt de familie van de eigenaar ten prooi aan rampspoed. Volgens de gids is de diamant aan het museum geschonken op voorwaarde dat het 200 jaar lang achter slot en grendel bewaard zou worden. Er zijn inmiddels 196 jaren verstreken. Marie-Laure weet niet dat de diamant een grote rol in haar leven zal gaan spelen. Ze weet niet dat een gruwelijke oorlog staat te trappelen van ongeduld.

Een maand na de rondleiding neemt de oogziekte staar het gezichtsvermogen van Marie-Laure weg. Haar leven verandert ingrijpend maar gelukkig zet haar vader zich onvermoeibaar voor haar gezondheid in. Hij verzorgt de blinde Marie-Laure uitstekend en verliest ook haar geestelijke gezondheid niet uit het oog. Op haar verjaardag verrast hij haar steevast met een zelfgemaakte puzzel en een boek in braille. Hij steekt vrijwel al zijn vrije tijd in het vervaardigen van een maquette van de buurt waarin ze wonen. Hij hoopt zo zijn dochters angst voor de buitenwereld weg te nemen en haar weerbaarder en zelfstandiger te maken.

De acht jaar oude Werner Pfennig heeft geen vader en ook geen moeder. Wel heeft hij een zesjarig zusje, Jutta, van wie hij zielsveel houdt. Werner woont in een kindertehuis in het Duitse Zollverein, 450 kilometer bij Marie-Laure vandaan. Ook in Werners leven zal de Zee der Vlammen een rol gaan spelen maar het is vooral de vondst van een oude radio die bepalend voor zijn toekomst zal zijn. De radio is kapot maar Werner weet het weer aan de praat te krijgen. Gefascineerd luistert hij samen met Jutta naar de klanken die uit het apparaat naar buiten borrelen.

Elke avond luisteren de kinderen in het kindertehuis naar de gerepareerde radio. De programma’s berichten hoe goed hun leider het met het Duitse volk voorheeft. Toch zijn het niet deze programma’s die Werner fascineren. Regelmatig vangt hij een signaal uit Frankrijk op. Een onbekende Fransman wekt een grote leergierigheid bij Werner op en al snel is geen apparaat hem meer de baas. Werner leert logisch nadenken en doorziet elk technisch probleem. In Zollverein worden alle jongens op hun vijftiende in de mijn te werk gesteld maar Werner ontspringt de dans. Door zijn technisch inzicht mag hij een opleiding aan het Nationale Politieke Onderwijsinstituut van Schulpforta gaan volgen.

Marie-Laure is twaalf op het moment dat de Nazi’s haar geboortestad bezetten. Samen met haar vader vlucht ze naar het Bretonse Saint-Malo waar haar zonderlinge oudoom Etienne met zijn huishoudster madame Manec woont.  De vader van Marie-Laure heeft de Zee der Vlammen in bewaring gekregen. Misschien één van de drie replica’s, misschien het origineel. Vader en dochter voelen zich thuis in Saint-Malo maar dan wordt vader opgepakt. In een clandestiene brief verzekert hij zijn dochter dat de gevangenis een soort luilekkerland is maar Marie-Laure twijfelt. Ondertussen neemt de oorlog steeds omvangrijkere vormen aan.

Werner op zijn beurt twijfelt ook. Lange tijd geloofde hij in de eerlijke bedoelingen van Hitler maar zijn ogen hebben teveel gezien. Hij heeft teveel gehoord en teveel meegemaakt. Zijn goede schoolprestaties zijn niet onopgemerkt gebleven. Hij wordt al op zijn zestiende naar het front gestuurd waar hij illegale radiozenders opspoort. Zodra hij een illegale zender heeft gevonden jagen zijn legerkornuiten de overtreders een kogel door het hoofd.  De overtreders zijn immers verraders. Toch? Staan de Duitsers wel aan de juiste kant van de oorlog? Is Werner een held of juist een verrader? Wanneer een nieuw spoor naar Saint-Malo voert, wordt zijn verwarring alleen maar groter.

“Als je het licht kunt zien” is één van de vele boeken die over de Tweede Wereldoorlog zijn geschreven. Toch is auteur Anthony Doerr erin geslaagd een uniek verhaal neer te zetten. Een verhaal dat onbevangen begint en aan het einde alle onschuld verloren heeft. Een verhaal over twee onschuldige kinderen die tegen wil en dank bij een afschuwelijke oorlog betrokken worden. Het feit dat Marie-Laure niet kan zien maakt het verhaal alleen maar indringender. Stel je de geluiden van bommen, rondvliegende kogels, instortende gebouwen en vliegtuigen voor terwijl de wereld om je heen donker is en je niet kunt zien wat er zich voor je ogen afspeelt. Ook de schriele Werner met zijn sneeuwwitte haar valt uit de toom in een wereld vol geweld. Als je het licht niet kunt zien is een weergaloos geschreven boek dat me nog lange tijd bij zal blijven. Een absolute aanrader!

The House of Books, 2015. 544 pag.

Recensie “IS – Tot alles in staat” van Hans Jaap Melissen

Hans Jaap Melissen – “IS – Tot alles in staat”

Ineens kende de hele wereld die twee letters: IS, een terreurgroep die midden in de chaos van Irak en Syrië de Islamitische Staat uitriep. Het Westen was overdonderd en greep in, maar IS laat zich niet makkelijk verslaan. Wie zijn deze mensen precies, wat willen ze en waar komen ze vandaan? In IS Tot alles in staat neemt de ervaren oorlogsverslaggever Hans Jaap Melissen de lezer mee op reis; naar het New York van net na 9/11 en de oorlogen in Irak en Syrië. Als een van de weinige journalisten gaat Melissen nog naar plekken waar een aantal van zijn collegas is ontvoerd en later onthoofd. Melissen laat zien hoe een vruchtbare voedingsbodem kon ontstaan van waaruit een onbeduidend groepje rebellen uitgroeide tot een van de rijkste en meest meedogenloze terreurbewegingen ooit. Een beweging die handig gebruikmaakt van sociale media en een grote aantrekkingskracht uitoefent op buitenlandse jihadisten, ook uit Nederland. Inmiddels probeert een internationale coalitie onder leiding van de Verenigde Staten IS te verslaan. Maar gaat dat lukken? Of zal IS altijd weer van zich laten horen met aanslagen, waar ook ter wereld?

Enige tijd geleden plaatsten wij al een recensie van het boek “De oorlog van ISIS” van Judit Neurink. Heeft dit boek van Hans Jaap Melissen dan nog wel toegevoegde waarde? Dat heeft het zeker. De geschiedenis van het ontstaan en de opkomst van ISIS wordt in beide boeken beschreven, en dat verschilt dus niet. Het grote verschil is dat Melissen zelf veel in het Midden-Oosten werkt als journalist, en dus het verhaal van ISIS combineert met zijn eigen ervaringen in dit oorlogsgebied. Daarnaast is het boek van Melissen iets recenter, waardoor hij ook de laatste ontwikkelingen (zoals de onthoofdingen) mee kon nemen in zijn verhaal.

In beide boeken wordt beschreven hoe de interventies van de Verenigde Staten in Irak en Afghanistan, en ook het vertrek van Amerika de snelle groei van ISIS hebben mogelijk gemaakt. Eén ding is duidelijk: de meeste mensen zullen pas in 2014 van ISIS gehoord hebben, maar dit is geen organisatie die plotseling vanuit het niets is ontstaan. Tal van gebeurtenissen hebben de oprichting en de razendsnelle groei van ISIS mogelijk gemaakt, en een groot aantal van deze factoren zijn te wijten aan het ingrijpen van het westen (met name de Verenigde Staten). Dit is een buitengewoon goed en indringend boek over ISIS en hun macht in het Midden-Oosten, maar uiteraard zal dit niet “Het Definitieve” boek over ISIS zijn. ISIS is nog springlevend en zal nog veel van zich laten horen. Dit boek is een aanrader voor iedereen die in dit onderwerp geïnteresseerd is, of ze nu het boek van Judit Neurink hebben gelezen of niet. Dit is een waardevolle aanvulling op de recente geschiedenis en de actuele gebeurtenissen. Eigenlijk verplichte kost voor iedereen die mee wil praten over dit onderwerp.

Uitgeverij Carrera, 2015. 256 pag.

Recensie “Oorlog” van Jochen Rausch

Jochen Rausch – “Oorlog”

In een sobere, glasheldere en intense stijl vertelt Jochen Rausch het verhaal van Arnold Steins, een vijftigjarige man die als een kluizenaar samen met zijn hond (die hij “hond” noemt) leeft in een verwaarloosde hut op een berg (die hij “berg” noemt), ergens in de Alpen. Zijn 24-jarige zoon is gesneuveld in de oorlog in Afghanistan en de relatie met zijn vrouw heeft dit drama niet overleefd. Arnold voert hoog boven op zijn berg in alle eenzaamheid zijn eigen oorlog, tegen de natuur, tegen inbrekers, maar vooral tegen de spoken uit het verleden.

Zijn enige houvast is zijn hond. Als een onbekende vandaal zijn eenzaamheid bedreigt, vindt een mentale ommekeer plaats. Zijn passiviteit wijkt, hij stelt zich met geweld te weer en hervindt zijn levenskracht. Een menselijk drama in sobere, maar poëtische taal dat vanaf de eerste tot de laatste bladzijde spannend is. Uiterst invoelend wordt beschreven hoe de angst voor verlies een doorsnee echtpaar in de greep neemt en het leven alle zin lijkt te verliezen als het noodlot toeslaat. Een klein literair meesterwerk dat maatschappelijk relevant is, suggestieve kracht vertoont, psychologisch geloofwaardig is en troost biedt.

Jochen Rausch schrijft op een bijna kwetsbare manier over verlies. Al vanaf de eerste pagina voel je dat er iets pijnlijk heeft voorgevallen in het leven van Arnold. Gedurende het boek ontdek je wat het is, en lees je ook meer over zijn strijd. Jochen weet het verhaal te vertellen in schitterend, sober proza met af en toe een zin die je bijblijft, zoals “Misschien overwint de mens alle angst als hij zijn dromen eenmaal heeft begraven“.

Uitgeverij Lebowski, 2014. 224 pag.

Recensie “De oorlog van ISIS” van Judit Neurink

Judit Neurink – “De oorlog van ISIS”

Opeens waren ze overal in het nieuws: de radicale strijders van ISIS. Met zwarte vlaggen, hun gezichten verborgen onder sjaals, reden ze in colonne via de tv de huiskamers binnen als het nieuwe, islamitische gevaar. Ze veroverden grote steden in Syrie en Irak en legden de bewoners de strenge islamitische wetgeving op. Ze riepen een eigen islamitische staat uit en probeerden die met moderne wapens die ze onderweg buitmaakten uit te breiden. Hele groepen mannen – soldaten en burgers – werden afgeslacht, westerlingen werden ontvoerd en onthoofd, en vrouwen en kinderen buitgemaakt. De vrouwen misbruikt en verhandeld als seksslaven, de kinderen klaargestoomd in ISIS’ extreme vorm van de islam. Wat is ISIS eigenlijk – of IS, naar de islamitische staat die ze uitriep? Waar komt de organisatie vandaan, wat wil ze eigenlijk en waarom? Wat maakt deze groep agressieve baardmannen zo aantrekkelijk voor de jonge mannen en zelfs vrouwen die zich naar Syrie en Irak laten lokken? En wat houdt die oorlog van ISIS eigenlijk in?

Voor veel mensen en regeringen zal het lijken alsof ISIS vanuit het niets verscheen en direct oppermachtig was. In “De oorlog van ISIS” legt Judit Neurink nauwgezet uit hoe ISIS is ontstaan. Op welke manier de aanwezigheid (en later het vertrek) van de Amerikanen een rol speelde in het ontstaan, hoe Saddam en Assad ongewild ISIS in de kaart hebben gespeeld. Verder gaat ze in op de acties van ISIS, wat ISIS wil en de rol van ISIS binnen de Islam in het algemeen. ISIS vertegenwoordigt niet de Islam, zoveel mag duidelijk zijn. Maar wat is de aantrekkingskracht van ISIS voor veel jongeren, ook westerse jongeren? Waar strijden ze voor?
In eenvoudige taal legt Neurink uit hoe ISIS is ontstaan, waar ISIS voor staat en wat ISIS wil. Je hoeft geen achtergrond te hebben in de geschiedenis van het Midden-Oosten om dit boek te kunnen begrijpen. ISIS beheerst het nieuws, en dat zal voorlopig ook wel zo blijven. Wil je kunnen meepraten over ISIS, dan is dit boek verplichte kost.

Uitgeverij Conserve, 2015. 176 pag.

Recensie “Oorlogsverhalen” van Phil Klay

Phil Klay – “Oorlogsverhalen”

Phil Klay diende in Irak voor het US Marine Corps. In “Oorlogsverhalen” neemt hij de lezer mee naar de frontlinies van de oorlogen in Irak en Afghanistan, en weer terug naar hun families, die ‘geen idee hebben waar Fallujah ligt, waar drie leden van je peloton stierven’. In ‘Uitgezonden’ herinnert een soldaat zich hoe hij honden moest afschieten omdat ze de lichamen van zijn maten aanvraten; in ‘Lichamen’ vertelt een medewerker van het mortuarium hoe hij na de gevechten telkens de stoffelijke resten van zowel Amerikaanse als Irakese soldaten verzamelde; en in ‘Geld als wapensysteem’ krijgt een jonge officier de absurde opdracht om de levens van de Irakese bevolking te verbeteren met behulp van honkbal.

Oorlogsverhalen is een verzameling van twaalf bijzondere kortverhalen. Een aantal verhalen speelt zich af aan het front, andere aan het thuisfront. Als Irak-veteraan weet Phil Klay als geen ander hoe oorlog echt is. Hij weet hoe het voelt om je leven te riskeren in een land aan de andere kant van de wereld, maar ook hoe het is om nadien weer thuis te komen bij mensen die absoluut geen idee hebben wat je daar allemaal meegemaakt hebt. Hoewel de verhalen fictief zijn, merk je aan alles dat Phil Klay schrijft uit ervaring.

Nu eens choquerend, dan weer doorspekt met donkere humor; Klay weet met zijn realistische, bijna zakelijke schrijfstijl een veelheid aan emoties te vangen op een beperkt aantal pagina’s. Alle verhalen mogen dan wel een andere invalshoek hebben, ze zijn stuk voor stuk eerlijk, rauw en onthutsend. De heldhaftigheid van de oorlog verdwijnt in het niet bij de wreedheid en de onzin ervan.

Door te kiezen voor verschillende korte verhalen maakt Klay het voor de lezer moeilijker om een band te krijgen met de personages. De gebeurtenissen in dit boek zullen me dan ook veel langer bijblijven dan de personages op zich. Ik vraag me af of de auteur er bewust voor gekozen heeft zijn personages niet verder uit te diepen – hetzij om de oorlogservaringen an sich naar het voorplan te brengen, hetzij om de lezer duidelijk te maken dat de militairen in de verhalen even goed hun vriend, kennis of buurman zouden kunnen zijn.

Door een combinatie van al deze factoren heb ik deze verhalenbundel totaal anders ervaren dan eender welke andere oorlogsroman die ik ooit las. Ik was zo geïntrigeerd dat ik alleen maar verder wilde lezen, maar tegelijk voelde ik een soort weerzin die me bijna dwong het boek aan de kant te leggen. Aan mensen met een gevoelige maag zou ik Oorlogsverhalen misschien niet aanraden, aan alle andere lezers zeker wel!

Uitgeverij Lebowski, 2014. 303 pag.

Recensie “Het vergeten verhaal van een onwankelbare liefde in oorlogstijd” van Charles den Tex & Anneloes Timmerije

Charles den Tex & Anneloes Timmerije – “Het vergeten verhaal van een onwankelbare liefde in oorlogstijd”

Lienke en Guus Hagers hebben in elkaar de liefde van hun leven gevonden. Als de Tweede Wereldoorlog ook Nederlands-Indië in zijn greep krijgt, verliezen ze alles wat ze hadden, en elkaar. Hij is een van de beste gevechtsvliegers van de Indische Luchtvaart en wordt voor een korte missie naar Australië gestuurd. Voor hij terug kan, valt Japan Indië binnen en wordt Lienke gevangengenomen. Drie jaar lang vecht de stille, onverschrokken vliegenier om te kunnen terugkeren naar Java, naar zijn vrouw. Alles wat hij doet, doet hij om haar weer te vinden. Daardoor raakt hij onverwacht verstrikt in een vuil politiek spel.

Charles den Tex en Anneloes Timmerije hebben hun krachten gebundeld voor deze schitterende roman over de liefde in oorlogstijd. Hoewel ik deze samenwerking niet bepaald voor de hand vind liggen, mag het resultaat er zeker wezen. Het resultaat is een indringende roman over de liefde tussen Lienke en Guus Hagers, en over wat mensen over hebben voor de liefde van hun leven. Een verhaal dat je niet gauw zult vergeten. Dit boek heeft alles in zich om een klassieker te worden.

Uitgeverij De Geus, 2014. 409 pag.

Recensie “Het babyhuis” van Liefke Knol

Liefke Knol – “Het babyhuis”

Tijdens de hongerwinter overleden in het westen van Nederland ruim twintigduizend mensen aan de gevolgen van honger en uitputting. Angst en onzekerheid beheersten in deze maanden het leven. Voor veel kinderen was evacuatie naar het platteland de enige kans om te overleven. Vaak wisten hun ouders niet eens waar ze precies terecht zouden komen. De meeste kinderen werden tijdelijk opgenomen in gezinnen in het noorden en oosten van het land. Maar soms ging het anders. Vier jonge vrouwen in de stad Groningen vingen (clandestien) dertien baby’s op in hun Babyhuis Prinses Margriet. Liefke Knol stuitte op een indrukwekkend fotoalbum, en kreeg inzage in de brieven van de ouders van de baby’s, geschreven tijdens de oorlog en in de maanden daarna. Deze brieven geven een indringend beeld van het dagelijks leven in Amsterdam tijdens de Hongerwinter, met onder andere beschrijvingen van zoektochten naar voedsel, het gesjoemel met bonnen en de zwarte markt. In persoonlijke gesprekken met de baby’s van toen ontdekte Liefke Knol de impact van de scheiding tussen de kinderen en hun ouders. ‘Even een berichtje aan U als dat ik het natuurlijk heel erg vind, omdat ik haar uit nood der tijden voor een poosje weg moet doen. Toch ben ik U bij voorbaat dankbaar dat op deze manier mijn kindje gered kan worden.’

Deze studie belicht de rol van Babyhuis Prinses Margriet in de stad Groningen in de Hongerwinter 1945. Toen in de laatste winter van de Tweede Wereldoorlog in het westen van Nederland steeds meer gezinnen kampten met voedselgebrek en uitputting, werden kinderen geëvacueerd naar delen van het land waar nog genoeg voedsel was. Zo werden 50.000 kinderen gered door ze onder te brengen in het noorden en oosten. Vier tot kinderverzorgster opgeleide jonge vrouwen vingen in de stad Groningen dertien baby’s op in Babyhuis Prinses Margriet. Hun correspondentie met de ouders van de baby’s geeft een beeld van de situatie in het westen. De nu nog levende baby’s werden geïnterviewd over de gevolgen.

Hoewel er veel over de Tweede Wereldoorlog geschreven is, is dit het eerste boek over het zogenaamde “babyhuis”. Dit boek belicht een deel van de gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog waar niet of nauwelijks over geschreven is. Liekfke Knol heeft met die boek een zeer mooi document gemaakt van een onderbelichte geschiedenis door middel van aangrijpende portretten. Brieven van moeders die hun kinderen wilden afstaan om ze zo te beschermen tegen de honger in de grote steden zijn soms hartverscheurend om te lezen. Het moet erg moeilijk geweest zijn om in die onzekere tijd afstand te doen van je kind, en maar te hopen dat er goed voor gezorgd zou worden en je het ooit nog terug zou zien. Liefke Knol heeft met “Het babyhuis” niet alleen de wanhoop van die moeders beschreven, maar dit boek is tevens een schitterend eerbetoon aan alle meisjes die in het Babyhuis voor de kinderen zorgden.

Uitgeverij Artemis & Co, 2010. 288 pag